Divisie Hoofdkwartier Toorenvliedt Stützpunkt Brünhild

Rond de zomer van 1942 werd het landgoed Toorenvliedt gevorderd door de Duitse landmacht die hier het hoofdkwartier van de Atlantikwall op Walcheren en de beide Bevelanden vestigde. De beschutting van het park, de ligging aan een uitvalsweg en de nabijheid van 'Huize Toorenvliedt', villa ‘Vijvervreugd’ en kasteel ’Ter Hooge’ maakte Toorenvliedt een geschikte vestigingsplaats voor deze belangrijke Duitse staf.

Toorenvliedt werd aangeduid als Stützpunkt ‘Brünhild’. Vanuit Toorenvliedt werden in 1944 ca. 9000 militairen aangevoerd. Naast commandant Generaal-Luitenant Wilhelm Daser, bestond de staf uit 13 officieren, 35 onderofficieren en 131 manschappen. Het aangrenzende ‘Vijvervreugd’ huisvestte de logistieke eenheden van de staf, waaronder de veldkeuken. Kasteel ‘Ter Hooge’ was ingericht als officiersmess en deed dienst als woning van de divisiecommandant. Vanuit deze verbindingsbunker werden radio – telex en telefoonverbindingen onderhouden op Walcheren en hogere staven in België en Noord-Frankrijk. Het berichtenverkeer vanuit deze bunker verliep voor een deel versleuteld via het legendarische 'Enigma' codeerapparaat.

Als zenuwcentrum van de Atlantikwall was Toorenvliedt van groot strategisch belang. In de zomer van 1942 begon dan ook de bouw van de eerste, dunwandige bunkers. Het toenemende geallieerde luchtoverwicht maakte het begin 1944 noodzakelijk de staf in bomvrije bunkers onder te brengen. Dit betrof drie commandobunkers, een communicatiebunker en drie woonbunkers. De bouw verliep niet altijd even voorspoedig. Een personeelsbunker verzakte in één week tijd zover dat de Middelburgse brandweer het grondwater er uit moest pompen. Een aantal bunkers werd gecamoufleerd als vreedzaam boerderijtje met puntdak en opgeschilderde ramen.

De meeste bunkers werden als schuilplaats gebruikt bij bombardementen, de stafleden verkozen het comfortabele 'Huize Toorenvliedt' boven het beton. Echter toen op 6 juni 1944 (D-Day) de geallieerden in Normandië landden, gold ook op Walcheren de hoogste alarmfase.
Vanaf dat moment verbleef ook de staf continu in de bunkers. Het einde van het divisiehoofdkwartier Toorenvliedt werd ingeluid op 3 oktober 1944 door het bombardement op de zeedijk van Westkapelle. Na de bombardementen op de andere zeedijken verdween het lager gelegen Walcheren langzaam maar zeker onder water. Het hoofdkwartier moest op 17 oktober 1944 worden ontruimd. Het doel van deze acties, het uitschakelen van de Duitse verdediging in het achterland en het verstoren van de bevoorrading, communicatie en commandovoering werd bereikt.
Na enkele omzwervingen streek de divisiestaf neer op de Dam nr.6 – 8 in Middelburg.
Hier ondertekende generaal Daser in middag van 6 november 1944, na een strijd van enkele dagen, de capitulatie. De oorlog op Walcheren was ten einde, maar het zoute water overspoelde het eiland nog meer dan een jaar lang. Dit had ook op Toorenvliedt een verwoestende uitwerking. Huize Toorenvliedt was zwaar gehavend en het prachtige park was een dode kale, vlakte.

Na de oorlog zijn de bunkers door gronddekking en beplanting aan het zicht onttrokken.
Anno 2008 heeft de Stichting Bunkerbehoud de communicatiebunker (bunker 2) in samenwerking met de gemeente Middelburg ontgraven en toegankelijk gemaakt.
Het plan is deze te restaureren en open te stellen voor educatieve activiteiten o.a. groepsrondleidingen en battlefieldtours. De bunker kan fungeren als herinnering aan de voor Zeeland ingrijpende Slag om de Schelde.

Foto 1: De communicatiebunker in ‘Park Toorenvliedt’ (bunker 2).
Foto 2: Het bunkernummer.
De voortgang van de restauratie is te zien aan de foto's 3, 4, en 5.

Bij de ingang van het park is een informatiebord geplaats met o.a. de volgende tekst:

Dit park kent een rijke geschiedenis als buitenplaats en als divisiehoofdkwartier van de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog. Kinderen kunnen vanaf de eerste bunker bij de hoofdingang een speurtocht langs de bunkers maken. Verder is er een route-app: WWll Heritage. Deze is offline te gebruiken en kunt u via wifi downloaden bij de museumbunker. De route gaat langs de 11 bunkers uit de tweede Wereldoorlog en vertelt u de geschiedenis van deze locatie.
Op de bunkers in het park zijn als kunstwerk stalen platen aangebracht met dichtregels. De eerste letter op de platen met de dichtregels van Henri Looymans vormen een woord. Ze zijn bedoeld als een speurtocht voor de jeugd en tussen een aantal bunkers zijn speeltoestellen geplaatst.
Voor het Europese project "World War ll Heritage’ is in Park Toorenvliedt het erfgoed van de Tweede Wereldoorlog onder de aandacht gebracht, waarbij de geschiedenis voor kinderen interessant is gemaakt.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: Mia van den Berg / Stichting Bunkerbehoud
• Foto's: Mia van den Berg